AŞIK ŞENLİK

Asıl adı Hasan olup 1850de Çıldırın Suhara Yakınsu köyünde doğmuştur. Terekeme Karapapak boyundandır. Karapapak agzını en yetkin biçimde kullanan şenlik, 14 yaşında kuş avcılığı yaparken dere boyunda uykuya kalmış,, düşünde AŞK badesini içmiş, Kalkınca şiir söylemeye başlamş. 19 yaşında iken Ahilkelekin Lebis köyünden Aşık Nuriden saz çalmayı öğrenmiştir. Kars, Ahıska, Borçalı, Tiflis, Gümrü ve Revanı, dolaşmış, çağının birçok aşığıyla karşılaşmalar yapmıştır.
Dinleyin ahbaplar, yaran yoldaşlar
Bir sağalmaz derde düstüm bu gece...
dizeleriyle şenlik hayatına başlayan ozan, güvenlidir. Dil olarak ağdalı bir dil kullandığı görülse de, çağının ozanlarında genel olarak görülen bu durum, salt şenlik için eleştiri konusu edilebilecek bir özellik değildir. 1877-1878 Osmanli-Rus savaşının olduğu dönemde şenlik kahramanlık destanlarıyla, koçaklamalarıyla yöredeki milis kuvvetlerin direnç kaynağı olmuştur. Karsın Ermenilerle dolu olduğu günlerde, Çıldırdan Karsa gelen Aşık Şenlik, durumun kötü olmasından, geri döner. Dönerken yolda arkasında süvarileriyle, bir Rus Generali rastlar. Kendisinden vaziyet hakkında ve Rus Çarlığını mı, yoksa Osmanlıların yanında mı yer alacağını soran Rus generaline şu yanıtı verir; Hulusi gabilden bilsen fikrimi Men Allahtan Alosmanı isterem. Merhamet sahibi ol rahmi gani Nesli mürsel hökmü hani isterem. Süleyman mülkünde berabar duran Muhammet vekili makamı nuran hifsinin ezberi ayeti Kuran Selavatı, o sulfanım isterem. Alosman sahim var şahlar serveri dilinde salavat zikri ezberi kaftan kafa zirü zeminden beri hükmetmağa bir tek onu isterem. Emri hak yedinden çekilip kalem varimiş ettiğim yetişti belam mülkünde saltanat hükmünde alem divanında şevket şanı isterem. Gam günlü şenliğin gönlünün şadı çıkmaz hatırımdan Alosman adı, Gidif di dünyanın lezzeti tadı mahşer günü bir mekani isterem. Bunu dinleyen Çarlık Rusyasının generali bu büyük ozanımızı kutlayarak "Eğer Çarlık Rusyasını istiyorum deseydin, hemen boynunu vurduracaktım. Tam dinine sadıkmışsın." diyerek, yirmibeş lira da mükafat verir. Zamanın tanınmış bir çok aşıklarıyla karşılaşmalarda bulunan şenlik, istilacılarla mücadele veren en güçlü aşık olarak bilinir. 1913 yılında, Revanda hanlar arasında yapılan bir düğünde yapılan atışmalarda da yenilen bu kinli aşıklar, şenlike bir tuzak kurarak, yemeğine zehir katarlar. Hastalanan Aşık Şenlik, trenle Arpaçaya kadar gelir, Dilaver köyünde iyice hastalanır ve ölür. Cenazesı Akbabanın Hozu köyüne ve oradan Çıldırın Suhara köyüne getirilir. Mezari buradadır.

93 KOÇAKLAMASI
Ehl-i islam olan işitsin bilsin,
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana
Isterse Uruset ne ki var gelsin
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana,
Guşanın kılıcı geyinin donu
Gavga bulutları sardı her yanı
Dağda göç yiğidin şan alma günü
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana
Gavga günü namert sapa yer arar
Er olan gögsünü düşmana gerer
Cemi ervah bizden meydana girer
Can sag iken yurt vermeniz düsmana
Asker olan bölük bölük bölünür
Sandiniz mi Kars kalasi galinir
Boz atlar üstünde giliç çalinir
Can sag iken yurt vermeniz düsmana
Hele Alosrnanyn görmemis zorun
Din gayreti olan tedarik görün
Al tepip bas kesin Kazaki kirin
Can sag iken yurt vermeniz düsmana
Benesferdir bilin Urusun asli
Orman yabanisi balikçi nesli
Ninzir sürüsüne dalip kurt misli
Can sag iken yurt vermeniz düsmana
Senlik durursuz atlara minin
Siyra giliç düsman üstüne sürün
Artacaktir sani bu Alosmanin
Can sag iken yurt vermeniz düsmana.


Kuzey Azerbaycan kazak Borça’lı bölgesinde Şemsettin hanlığına bağlı olarak yaşayan Karapapaklar, bu bölgenin 1828 yılında yapılan Türkmençay anlaşmasıyla Rusya’ya bırakılmasıyla göç etmişler ve Çıldır bölgesine yerleşmişlerdir.

Kadir ağa da onbeş aile ile birlikte gelip Çıldır’ın Karasu denilen bölgesine yerleşmişlerdir. Karasu daha sonraları Suğara olarak değiştirilmiştir. Kadir ağanın torunu Molla Kadir Aşık Şenlik’in babasıdır. Tahminen 1850 yılının yaz mevsiminde dünyaya gelen Aşık Şenlik’in ilk adı Hasan’dır. Çocukluğun da çiftlik ve hayvancıkla uğraşan Şenlik gençliğinde de avcılığa merak sarmıştır. Yine bir gün avlanmak için gittiği yerde yağmura yakalanmış ve ıslanmamak için girdiği ot yığınında yağmurun dinmesini beklerken uykuya dalmış ikinci günün akşamında kendisini arayan babası ve köylüler tarafından bulunmuştur. Şenlik bitkin bir haldedir. Eve getirilir hasta yatan Şenlik’i köylüler ziyarete gelir. İçlerinde köy imamı da vardır. Durumunu soran köylülere türküyle cevap vermesi imamın dikkatini çeker. Şenlik şöyle demektedir;

Rüyayı ölem de yattığım yerde
Neçe yüzmin hayal guşuma geldi
Uğbe üğ çizmine saldı bir ataş
Sevdiğim salatın duşuma geldi.
Aynına geymişti gaflet luzumu
Kör oluban acmayaydım gözümü
Bir tagayyır kefte kördüm özüme
O kadar möhübbetli hoşuma geldi
Şenlik en hekime gettim yüzünen
Bir kelime danıştım bir sözünen
O kadar möhübbetli hoşuma geldi
Şenlik en hekime gettim yüzünen
Bir kelime danıştım sözünen
Hayıfki bakmadın kıyar gözünen
Sürahi gameti karşıma geldi.

Bu sözleri duyan köy imamı bir şeyler olduğunu sezer ve Şenliğe ne olduğunu sorar. Bunun üzerine ikinci türküsünü söyler.

Yığılın ahbaplar yaren yoldaşlar
Bir sağalmaz derde düştüm bu gece
Hikmet-i pir ile abuı zülalden
Kevser bulağından verdiler dersi
Zahirde göründü arş ile kürsi
Hıfzımda zapt oldu arabi farsi
Lüfat-ı imranı seçtim bu gece
Bu fikirle vasfi halin demeli
Bedirlenmiş gördüm güzel cemali
Tagayır hal oluf şaştım bu gece



Diyerek rüyasında bade içtiğini, şairlik dersi aldığını, Arapça, İbranice ve Farsca dersi aldığına ayrıca tanrının cemalini gördüğünü söyler. Aşık Şenlik bundan sonraki İnternetında halk aşığı olarak İnternetını sürdürmüştür. Aşıklığının ilk dönemlerinde yalnızca türkü söyleyen Aşık Şenlik daha sonra Aşık Nuri’den saz öğrenir.

Bundan sonra ki dönem Aşık Şenlik için en görkemli dönemdir. En ünlü beylerin, ağaların, hanların düğünlerin baş konuğu olmuş ve dönemin ünlü aşıklarını mat etmiştir.

Aşık Şenlik döneminin en ünlüsü ve en güçlüsüydü. O aşıkların piriydi, çünkü o halk edebiyatındaki en güzel örnekleri yazmış halk edebiyatına yeni şekiller kazandırmıştır. Çıldır divanisi, Çıldır güzellemesi, şekil sicilleme, hayatı cıgali ternis bunlardan birkaçıdır. Azeri Türkçe’sinin bütün güzelliklerini eserlerinde ustaca kullanmıştır. Şenlik, şiirlerinin yanısıra edebiyat alanına da katkıda bulunmuştur.

Aşık şenlik aynı zamanda bir okuldur. Yanında birçok kimse aşıklık öğrenmiştir; Oğlu Aşık Kasım, Aşık Mehmet, Aşık Süleyman, Aşık Asker, Aşık İbrahim gibi.

1913 yılında Revan hanlarından birinin düğünü olur. Geleneklere göre diğer hanlardan biri toy babası olacaktır. Hanların hikayesindeki aşıklar birbirleriyle atışır kazanan aşığın bağlı olduğu han toy babası olur. Hanlardan biri adına katılan bala Mehmet, Aşık Şenlik’in Latifşah adlı hikayesini anlatarak yarışmayı kazanır. Lakin diğer hanlar ikna olmazlar. Bala Mehmet’in zorlayarak hikayenin gerçek sahibini öğrenir ve ustasını Revan’a getirmesi için bir aylık süre tanırlar. Bunun üzerine Çıldır’a gelen Bala Memet, Şenlik’i Revan’a götürür. Oradaki yarışmada Aşık Şenlik herkesi yener. Bunları hazmedemeyen hanlar Şenlik’in yemeğine zehir koyarlar ve hastalanan Şenlik gümrüğe kadar gelir. Çıldır’dan gelen oğlu babasını alıp döner. Hastalığı ağırlaşan Şenlik yolda vefat eder.

Ölümünden bugüne hakkında 12 kitap ve sayısız makale yazılan Şenlik ne yazık ki gerçek yönüyle halka anlatılmamıştır.


Aşık Şenlik’i efsaneleştiren sebepler?

- Doğu Anadolu ve Azerbaycan’ın en önemli aşığıdır.
- Dili Azeri Türkçesidir.
- Yurdunu milletini savaşarak savunmuş bir halk ozanıdır.
- Halk edebiyatına önemli eserleriyle katkıları olmuştur.
- Halkın içinden çıkmış bir aşıktır.
- Dil-din-halk ayrımı yapmamıştır.
- Yüksek irtical gücüne sahiptir.
- Düşmana baş kaldırışını şu dizeleriyle belirtmiştir;


Asker olan bölüh bölüh bölünür
Sandınızmı Gars galesi alınır
Boz atlar üzerinde gılıç çalınır
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana


- Korkusuzluğunu da şu mısralarla anlatmıştır;

Payıdar olmaz zalim
Yiğidi neyler ölüm
İşte boynum sal kılıç
Doğruyu söyler dilim


- İnançlar saygısını ise şu güzel dizelerde ifade etmiştir;

Cümlemizin nesli birdi
Hz. Adem evladı
Yetmişiki yol gösterdi
Gösderdi Zebur Tevrat’ı
Sallını sallanı düz vada hatta
Aşkın ötesinden dilemi ketda
Yabancın deyikem gur haletdeme


Diyen Aşık Şenlik’in neden sevildiği ve büyük bir aşık, büyük bir insan olduğu açıkça anlaşılıyor...



AŞIK ŞENLİK

Süregel sancağı yalnız gılıftır
Akbaba bu işe müştah oluftur
Minbeşyüz çıldır hazır geliftir
Geçip başa candan serbe sergeler

Kazak Borçalı ‘da dava düzerler
Teke’ye Türkmen’e kağız yazarlar
Onlar da cenk günü üstten hazırlar
Biri min adama barabar gelir

Bir kağız yazmışam Cela -i Kürde
Ozaman cevap ver merdoğlu merde
Şehsenmin pür silah hazır bir yerde
Yeriyif Kürdistan külli var geler


Aşık Şenlik başka bir şiirinde de şöyle der;


Ehli İslâm olan eşitsin bilsin
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana
İsterse Uruset ne ki var gelsin
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

Guşanın gılıcı giyinin donu
Gavga bulutları sardı her yana
Doğdu koç yiğidin şan alma günü
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

Asker olan bölüh bölüh bölünür
Sandınız mı Gars galesi alınır
Boz atlar üstünde gılıç çalınır
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

Kavga gönül namert sapa yer arar
Er olan göğsünü düşmana gerer
Cemi Ervah bizle meydana gider
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

Hele Al-Osmanın görmemiş zoru
Din gavreti olan tedarik görün
At tepin, baş kesin, kazağ’ın kırın
Can sağ iken yurt vermeyiz düşmüna
Ben esferdir bilin Urus’un asli
Orman yabanisi balıkçı nesli
Hınzır sürüsüne dalıp kurt misli
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

Şenlik ne durursun atlara minin
Sıyırak gılıç düşman üstüne sürün
Artacaktır şanı bu Al’Osman’ın
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana


Aşık Şenlik’in Rus generaline söylediği şiir


Zurzuna (Çıldır) Sovyetlerin işgalindeyken çevreden halk aşığı Şenlik’in namını duymuşlar. Rus yetkilileri kendi aralarında bir toplantı yaparak Aşığı çağıralım şiir okutmayı karalaştırmışlar. Eğer taraflı olarak Ruslara övgü bir tutum içine girerse cezalandıralım. Türkleri ve Türkiye’yi isterse ödüllendirip serbest bırakalım demişler...

Aşığı davet ederek şiir okumasını istemişler. Aşık Şenlik başlamış okumaya...

Hulusi kalbimden bilsen fikrimi
Men Allah’tan Al Osman’ı isterem
Merhamet sahibi rahmani gani
Nesil Mürsel Hükmü hanı isterim

Süleyman mülkünde ber karar duran
Muhammet vekili makamı nuran
Hıfzının ezberi Ayeti Kuran
Salavatı ol süphanı isterim.

Emri hak yedinden çekilmiş kalem
Varmış bir ettiğim yetişti belam
Hükmünde saltanat mülkünde alem
Divanı şevketi şanı isterim.

Sultan Hamit-Şahım şahlar serveri
Dilinde selavat zikiri ezberi
Kaftan kafa zikri zeminden beri
Hüküm etmeye birce onun isterim

Gam günüdür bu sefil Şenliği’in şadı
Çıkmıyor gönlümden Al-Osman’ın adı
Gitmiş dünyanın lezzeti tadı
Mahşer günü bir mekan isterem

Bu şiir okuduktan sonra da bir bayatı (Segah) ezgi söyler...

Payıdar olma zalim
Yiğide neyler ölüm
İşte boynum Sal kılıç
Doğruyu söyler dilim...



Aşık şenlik bu sözleriyle öfkenin yanı sıra mertliğinden dolayı da beğeni toplamıştır. Gerçek halk ozanı, halk kurtarıcıları ve gerçek bir vatan severe, Aşık Şenlik en iyi örnek olurdu sanırız...

Maksut Feryadi

Türkiye`de birçoklarının adını bile duymadığı Aşık Maksut Feryadi, gönül verdiği aşıklık geleneğini dünyaya tanıtıyor. Anadolu`daki aşıklık geleneğinin en iyi temsilcilerinden olan 43 yaşındaki Aşık Maksut Feryadi, bir buçuk yıl önce dünyanın en iyi üniversiteleri arasında sayılan Harward`a davet edildi. Üniversiteye bağlı New England Konservatuvarı`nda okuyan yüzlerce yabancı öğrenciye 22 gün boyunca ders veren Feryadi, Türkiye`deki aşıklık geleneğini ve aşıklar atışmasını anlatarak, resitaller verdi.

16 YAŞINDA ALBÜM YAPTI

Saz çalmayı ilkokul üçüncü sınıfa giderken babasının hediye ettiği sazla kendi kendine öğrenen Aşık Maksut Feryadi, çıraklık dönemini kendisi gibi aşık olan babasının yanında tamamladı. Aşıkların hitap şekillerini, adaplarını babasından öğrenen Aşık Maksut, olanaksızlıklar yüzünden ilkokuldan sonra okuyamadı. Kendini tamamen saza söze verdi. Kısa bir sürede ünü tüm Kars`a yayılıp düğünlerin vazgeçilmez ozanı oluverdi. Daha 16 yaşındayken bir yakınının yardımıyla İstanbul`a gelip bir ay içinde kaset çıkarttı.

Şimdilerde 13 kaseti olan Aşık Maksut, 1996 yılında Bağcılar`da açılışını Safiye Ayla`nın yaptığı Aşıklar Kültür Evi`ni kurdu. Burada tüm Türkiye`den ozanları bir araya getirip aşıklık geleneğini yaymak için programlar düzenledi. Ancak merkez bir yıl önce maddi imkansızlıklar nedeniyle kapandı. Aşık Maksut`un, aşıklık geleneğini devam ettirebilmek için yaptıkları bununla sınırlı değil. 1988 yılından beri sazını eline alıp aralarında Fransa, Belçika, Hollanda Lüksemburg, hatta Rusya`nın bulunduğu birçok kenti kendi imkanlarıyla ya da gelen davetlerle dolaşan Aşık Maksut, orada yaşayan Türkler`e aşıklık geleneğini anlatıp, türküler söyledi.

AMERİKALILAR`I MEST ETTİ
Anadolu`daki aşıklık geleneğinin en iyi temsilcilerinden olan 43 yaşındaki Aşık Maksut Feryadi, bir buçuk yıl önce dünyanın en iyi üniversiteleri arasında sayılan Harward`a davet edildi. Harward`ın yanı sıra Amerika`daki sekiz üniversitede ayrı ayrı resitaller vererek, yabancılara hem kendi hem de ünlü aşıkların şiirlerini, türkülerini dinletti. Dünyanın çeşitli ülkelerinden öğrencilerin bulunduğu Harward`da misafir hocalık yapan Aşık Maksut, aşıklık geleneğini en iyi şekilde sergilediği için üniversiteden 10 bin dolarlık para ile üstün başarı ödülü aldı.

Ödülünü yüzlerce kişinin önünde alırken kendisini izleyen Türk öğrencilerin sevinçten ağladığını belirten Aşık Maksut, kendisini en çok etkileyen anı ise şöyle anlatıyor: "Tören sonrası Türk öğrenciler yanıma gelip sevinci ve hüznü bir arada yaşadıklarını söylediler. Aşıklık geleneğinden hiç haberdar olmadıklarını, kendi öz kültürlerini Amerikalılar sayesinde öğrendikleri için üzüntü duyduklarını söylediler. O sözler beni çok etkiledi. Öte yandan üniversite hocaları 2 bin yıllık geçmişi olan köklü bir devletin kendi geleneğinin kıymetini bilmemesine anlam veremediklerini söylediler, çok şaşırdılar. Derslerde anlattığım bilgiler özellikle yabancı öğrencilerin çok fazla dikkatini çekti."

Harward`lı Amerikalı müzik doktorlarıyla Konya Aşıklar Bayramı`nda tanıştığını, eserlerini, sazını, sesini beğendiklerini anlatan Aşık Maksut, hikayenin geri kalanını şöyle tamamlıyor: "Türkiye`deki aşıklık geleneği ile ilgili araştırma yapıyorlarmış. Bayrama katılan tüm aşıklarla birebir görüşüp iletişim telefonlarını, yazdıkları eserlerini aldılar. Yaklaşık 80 aşık vardı. Daha sonra memleketlerine döndüler. 6 ay sonra beni arayıp benim şiirlerimin kendi proje içeriklerine çok uyduğunu söylediler. Dünya barışı ve insan sağlığıyla ilgili sözlerdi. Bana koşulları, ne yapmam gerektiğini anlatınca kabul ettim. Bütün masraflarımı karşıladılar ve beni el üstünde tuttular."

Amerikalılar`ın gösterdiği ilgiye karşı ve Kültür Bakanlığı`na kayıtlı 600 aşıktan biri olmasına rağmen, Türkiye`de hiçbir kurumdan destek görmediğini dile getiren Aşık Maksut, "Bakanlığa kayıtlıyım ancak Amerika`ya gidişim ilgilerini çekmedi. Teşekkür bile eden olmadı. Eğer benim yerime pop sanatçısı olsaydı, yer yerinden oynardı. İsterdim ki o ödülü Türkiye`de saygın bir kurumdan, Kültür Bakanlığı`ndan alayım. Bu başarı herkese nasip olmaz. Ayrıca Bakanlık sadece iki aşığa maaş veriyor. Eğer aşıklara sahip çıkılacaksa adaletli davranılsın. Benim sazım çaldığı sürece ailemin geçimini sağlayabiliyorum."

Ödüllü şiiri ders kitabına kondu

Elde ettiği başarılara rağmen devlet kurumlarından herhangi bir destek ya da teşekkür almaması Aşık Maksut`u üzse de, kazandığı ödüller onu ayakta tutmaya yetiyor. Cumhuriyet`in 70. yılında yazdığı şiir Kültür Bakanlığı`nın düzenlediği yarışmada 270 şiir arasından ikincilik ödülü aldı. Bu şiir geçen sene 6. sınıfların okuduğu Türkçe ders kitabına kondu. Hatta bu şiir için İstanbul Üniversitesi tüm masrafları üstlenerek TRT`ye klip yaptırdı. Cumhuriyet`in 75. yılında yazdığı şiir de yine Bakanlık tarafından ikinciliğe layık görüldü.

KARS TÜRKÜLERİ

KARSIN FAYTONLARI
Gedirsen bize uğra
Ay bu Karsın faytonları faytonları
Kebabı köze doğra
İpekdi gaytanları gaytanları
Gedende uğramadın
Ay bu Karsın faytonları faytonları
Dönende barı uğra
İpekdi gaytanları gaytanları

Karsın sıra taşları
Yarın galem kaşları
Yarıma gurban olsun
Yanının yoldaşları

Yar gelip Ördehliye
Eyini köynehliye
Bibisi gızı gurban
Dal boyu şimşehliye

Derleyen : Salih ŞAHİN

PENCERENİN MİLLERİ
Pencerenin milleri ay beri bah beri bah
Açıf gızın gülleri dön beri bah beri bah
Oğlanı yoldan eyler ay beri bah beri bah
Gızın şirin dilleri gurban olum beri bah

Pencereden daş gelir
Humar gözden yaş gelir
Seni mene verseler
Allaha da hoş gelir ay beri bah beri bah

Ay beri bah beri bah
Dön beri bah beri bah
Bir men ölüm beri bah

Nanay nanay naz hanım
Çık ayvanda gez hanım
Eziz gonah gelmişem
Şeker şerbet ez hanım ay beri bah beri bah

Derleyen : Cevri ALTINTAŞ

KEMANIMIN TELLERİ
Kemanımın telleri
Gezdim gurbet elleri
Ele yadıma düştü bala
Yarın şirin dilleri

Aman yare de gelsin
Paşam yare de gelsin
Sizin yar sizin olsun
Bizim yare de gelsin

Kekliğin gözü ela
Açtı başıma bela
Yiğit ona demişem bala
Sevdiğini tez ala

Dağ başında gezerem
Gerdana gül dizerem
O yar elime geçse bala
Başın gözün ezerem

Derleyen : İsmail BAŞARAN

MARAL
Bu gelen nahır mıdır oy maral maral maral
Sararan tahıl mıdır gız mısan gelin maral
Dediler yarın gelir oy maral maral maral
Menzili yahın mıdır gız mısan gelin maral

Bu dağda maral gezer
Zülfünü tarar gezer
Dağ bizim maral bizim
Avcı burada ne gezer

Oy maral maral maral
Gız mısan gelin maral


Çimen bak çimene
Yeşil örtüye benzer
Gece girmez düşüme
Gündüz hayalda gezer

Ceylan ceylan

Zülfün dökmüş yüzüne
Ceylan salınır gezer
Sürme çekmiş gözüne
Nice canları ezer

Ceylan dağlar maralı
Gezme menden aralı
Men senden ayrılalı
Oldum bahtı karalı

(işte size kültürümüze sahip çıkmamanın bir örneği. Kaç insan biliyordu bu türkünün Kars türküsü olduğunu)

MURAT ÇOBANOĞLU

Asıl Soyadı Çobanlar olan Murat Çobanoğlu 1940ta Karsın İstasyon mahallesinde doğdu. Annesi Lala (Lali) hanımdır. Babası, Aşık Şenlikin çıraklarından Aşık Gülistandır; Arpaçayın Kıraç köyünden olup 1920de Kars2a yerleşmiştir. Karısının erken ölümü dolayısıyla oğlunu o büyütüp yetiştirdi. İlkokul öğrenimini gören Murat Çobanoğlu çocukluğunda babasının saz çalışını dinledi, ama ona özenmedi. Ancak 1951de gördüğü bir düş üzerine tutumu değişti ve Aşık oldu. Murat Çobanoğlu Artvin, Konya, Erzurum ve Muşta yapılan yarışmalarda dereceler aldı. Özellikle atışma dalında başarı gösterdi. Sık sık radyoda ve televizyonda- değişik konularda- söyledi. Saza egemenliği, ulusal duygularının güçlülüğü ve kendine özgü sesiyle ilgi çekti. Karsta Çobanoğlu Halk Ozanları Kahvesini açıp işletti. Yurt içinde ve dışında düzenlenen bazı şenliklere katıldı. Ustası, babası Gülistan Çobanoğludur. 1968 1987 yılları arasında çıkardığı yirmiye yakın plak ve kaseti vardır. Murat Çobanoğlu 26.03.2005 günü Ankarada tedavi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi. Çobanoğlunun naaşı 28 Mart 2005 günü Karsta toprağa verildi.

Aşık Gelenek, töre ve adetini bilen kişidir. Güzellemelerde ve makamlarda aşık vardır. Aşık; Allaha aşıktır, bir sevgiliye aşıktır. Fakat sonu Allah aşkına dönüşür. Aşıklığın kaynağı üç türlüdür;
1- Şuaranın aşık olması
2- Usta malı ile başlayıp aşıklığın sırrına erişme
3- İlhamla, bade içerek aşık olma
Mesela Turgut Günay, Ali Kazaklı, Behçet Kemal çağlar, Orhan Şaik Gökyay ve Tanrıkulu mahlasıyla atışan Nazım İrfan Tanrıkulu, Yuaradan aşıklığa geçenlerdir. Reyhani, Mevlüt İhsani, İlhami, Taşlıova, Mihmani, Aşık gülistan, Aşık Latif, Aşık Muba, Aşık Şevki, Bezirganlı, Aşık Ömer, Aşık Lütfi, Aşık abbas bu değerin en önemli aşıklarıdır. Aşıkta haya vardır. Utanmayan haya etmeyen aşık olamaz. Her sazı eline alan aşık değildir. İyi bir aşık usta görmeli, divan bilmeli, makam bilmelidir. En az 30-40 usta malı söylemelidir. Kendi bölgesinin 15-20 makamını bilmelidir. Hikaye bilmelidir, halkın her türlü isteğine cevap vermelidir. Ustasından belgesi olmayanın, aşıklığı temsil edecek programlarda yer almaması gerekmektedir. Bu daha iyi aşık olmaya teşvik edici olur.

Murat Çobanoğlu

İnsan dedikleri duvara benzer
Hele suvakları dökülsünde gör
Gördüğün her güzele aldanma
Saç ağarsın beli bükülsünde gör
Kara toprak insanları yoğurur
Vedası geleni bir bir çağırır
Arkası kuvvetli fazla bağırır
Dostları yanından çekilsin de gör
Demek ki dünyada olur dermanın
Birgün uyanırsın geçmiş zamanın
Bazı insan der ki ben bir aslanım
Ezrayıl peşine dakılsın da gör
Çobanoğlu kulak versen sözüne
Yazılanlar mutlak gelir yüzüne
Evde bile karı bakmaz yüzüne
Hele sırtın yere yıkılsında gör.

KARS TÜRKÜLERİ

DİYELLER

Bir bağı ki guran şah da kurarsa
Dökülür gazeli soldu diyeller
Bir güzelin bahtı gara yazılsa
El toplanır hayıf oldu diyeller

Bir binanın temelini atarsan
Planlar dökdürüp bina yaparsan
Bir gün saltanattan elin çekersen
Akibet ne yerde galdı deyiller

Yandı gara bağrım yandı tuş oldu
Gezdim bu dünyanın sonu hiç oldu
Bir gün derler bu Gülistan nec'oldu
Kalmadı dünyada öldü diyeller

Aşık Gülistan Baba


YILLARCA

Akılsız baş yordu ayaklarımı
Ben kendime zulüm ettim yıllarca
Dost gönlü hoş olsun diye düşündüm
Hatır için hasta yattım yıllarca

Saygı duydum dışı parlak olana
Kucağımı açtım kapım çalana
Bel bağladım her yüzüme gülene
Bataktan batağa battım yıllarca

Yemekte soframa kurulanlara
Dostluktan dem vurup gerilenlere
İnsanlık kürküne bürünenlere
Kapı açıp palto tuttum yıllarca

Seçmişim dikenin en berbadını
Feryadi'yim gül koymuşum adını
İnan önce farketmedim tadını
Bal sanarak zehir yuttum yıllarca

Aşık Feryadi

HASRETEM GÜZEL MAH CEMALİNE

Hasretem güzelin mah cemalına
Bahdınca cananı gözler gözlerim
Bu yara sinemi yedi pitirdi
Ah çeker dermanı gözler gözlerim

Kahpe felek zehir kattı aşıma
Öz özüme dolandırdım işime
Kader neyse o geleceh başıma
Tek Hak'tan fermanı gözler gözlerim

Gülistan'am başka yeri neylerim
Bağmansız bahçayı bağı neylerem
Kurtarmayan servet malı neylerem
Son günü İmanı gözler gözlerim

Aşık Gülistan Baba

Şeref TAŞLIOVA

Aşıklık geleneği Türk milletinin var oluşundan günümüze kadar gelen en önemli sanat dalıdır. Güzel sanatlarımızın en renkli, gönül okşayan, insana moral, yürek, gayret veren; sevgiyi, hoşgörüyü, insani yaklaşımı en iyi biçimde anlatan, kulaklara hitap eden ve gönüllere silinmez şekilde yerleşen ata yadigarı bir mirastır. Gittiği her yere kendisiyle birlikte geleneğini de götürmüştür aşık geleneğini bize miras bırakanlar. Ozan olmuş, kam olmuş, Bahşi olmuş, Aytışçı olmuş, manasçı olmuş ve neticede Aşık olmuştur. Ama bunlarının hepsinin kaynağı, suyun gözesi gibi halkımızın kültürü içinde arı duru akıp gelmiştir. Bu pınarların gözesinden Türk dili akar. Bu dil nesiller üzerine şiirler ortaya çıkarır. Bu güzel bir köy kiliminin, el emeği alın teri, göz nuru ile tezgahında nakış nakış olur. Kimisi, allı, kimisi boz, kimisi beyazlı, morludur. Netice temeli koyunun sırtındaki yündür. Kim iyi taramış eğirmiş, boyamış, dokumuş ortaya sermiş ise, göze en güzel o görünmüştür. Şiirde aşıkların sazlarından terennüm ettikleri havalar da aynen bunun gibidir.
Yüzyıllardır bir temel oluşturmuştur. Şiirler birkaç bin yıl dönem geçirmiş, yazının icadından önce müzikle insanların birbirlerine ulaştırılmasına sebep olmuştur.
Günümüzde azalmasına rağmen bir çok yaşayan aşığın, biliyorum demesine rağmen, bilmesi mümkün olmayan öyle güzel havalar ve sözler var ki bunlar; bugün tarihi çok eski olan antika eserlerin müzelerde az sayıda tutulduğu gibi, yok olmaya yüztutmuştur.
Aşıklık geleneği arz-talep şeklinde tecelli ederdi. Eğer değer görürse halkta talep eder. Aşıklık geleneğinin temelinde ilham olduğu için usta çırak ilişkisi en baş sırayı tutar. Mevlana da Mesnevi, Yunusta ilahi, Kul Mustafa`da destandır. Sümmani`de muamma olarak ün veren, hiç kuraklık İnternetayan dört mevsimi güzel Anadoludadır. Bu gelenek ki ; Beşikte bizi uyuttu, mani oldu, ninni oldu. Analarımızın o mübarek dudaklarından bal gibi aktı.
Bence aşıkların üstadı analardır. Geçmişe baktığımız zaman Türkmen uşağı Yunus Emre, Hacı Bektaş Veliden nefeslenmiş ama Mürşidi Taptuk Emrenin kapısında yoğrulmuştur. Hz. Mevlana Celalettin Rumi gibi deryanın bile, Şemsi Tebrizi görmeden gönül pınarları akmamıştır.
Aşıklar kimine göre üç türlü, kimine göre iki türlüdür. Bence bir türlüdür. En iyi şekilde aşıklık geleneğinde kendi ilham gücü ile ustalarından ve halktan aldığı talim ve eğitim standartlarının önemli yeri vardır. Hacı Bektaş-ı Velinin dediği gibi,Eline, Diline, beline sahip olmuşsan, teline, yoluna, haline, ergenliğine varmış, kemale ermişsen aşıksındır. Aşıklık bir nevi çiledir, sabırdır, ızdıraptır.

Şeref Taşlıova (Devlet Sanatçısı)

Arzu iplik sevgi nakış
Ördükçe güzel görünür
Gönül gözü ile bakış
Gördükçe güzel görünür.

Zaman ince esen yeldir
Hayat ağaç günler daldır
Mutluluk uzunca yoldur
Vardıkça güzel görünür

Tatlı söz dil arasında
Diken var gül arasında
Hatıra yıl arasında
Durdukça güzel görünür

İnsanı yaşatan hava
Tatlı sözdür derde deva
Herkes hayalinde yuva
Kurdukça güzel görünür

Şeref der ki başka yandan
Kervanım ayrıldı handan
Seven sevdiğini candan
Sardıkça güzel görünür.

Kağızman da 1893 yılında doğmuş ve yine Kağızman da 1918 yılında vefat etmiştir. İçli bir halk şairi olan Kağızmanlı Hıfzının en yaygın şiiri SEFİL BAYKUŞtur.
Bunun dışında tabiatla söyleşileri oldukça önemlidir. Sade bir dille söylediği meşhur çiçekler şiirini şu dörtlükler tamamlar gibidir.

Doldu feleklere feryadü figan
Ne zalim çağrışır gelen durnalar
Adam mı dayanır, can mı dayanır ?
Gelin daş demir delen durnalar.
Yaralı yorgunlar geldi yetişti
Oldu katar katar çaldı çağrıştı,
Eyvah getdi bulutlara karışdı
Sesi kulağımda kalan durnalar
Sefil durnam bizim dilden kanamaz
Ağırdır gölgesi dala konmaz
Şahandan havfeder yere inemez
Eyler dil şehrini talan durnalar.
Gözler bu meraktan dolukur ağlar
Gözümün yaşından yarılır dağlar
Döğer sinesini göğerir bağlar
O çalıp çağıran çalan durnalar.
Mevlam bene bir çift kanat vereydi
Yorgun HIFZI durnalara ereydi
Hasret gözler belki yari göreydi
Dost köyünden geçer iken durnalar...


Hani ya! Bülbül gibi şakıyan; aşkı gözlerden okuyan dillerin hani? Hey gidi onbeş yaşın Suna'sı hey! Toprağa girecek yaş mı bu

Varıp türküye sorsan "Ey türkü nedir bu Sefil Baykuş öyküsü... Neyin nesi bu Suna kız". Türkü dillenir. Öyküler meseleyi.

Recep derler bir genç vardı, Kars'ın Kağızman'ında Recep'in babası Ağa Dede adlı bir rençberdi. Oğlunun okuma-yazma yaşına gelince, Hafız Lütfi Efendi'ye yolladı onu. Eskiden nerde şimdiki okullar. Varsa yoksa medreseler. İşte Recep'te gözlerini Hafız Lütfi Efendi'nin medresesinde açtı çevreye.. Sesi güzel olduğu için de hocası onu çok seviyordu. Recep oniki yaşına gelince, medresede ders vermeye başladı. İyi, hoş ama, Yaşının da ergenliğe geçiş dönemi: Öğrenciler arasında kızlar da var. Hele bunlar arasında emmisinin kızı Suna var ki, bir içim su.. Suna da onun yaşlarında, çocuk daha. Ama, Recep'in ilgisini anlıyor. İçten içten de boş değil Recep'e. Recep derseniz günden güne tutuluyor Suna'ya. Uykuları kaçar oluyor, rahat, huzur hak getire. Medreseyi terkedip, dağlara düşüyor. Elinde sazı, çalıp; söylüyor. Yaktığı türküler de hep Suna'nın üstüne. derken, mesele Recep'in babasının kulağına gidiyor. Babası olgun adam..Varıp Sunâ nın babasına açıyor konuyu. "Valla kardeş durum böyleyken böyle bizim oğlan deli divana. Dağlara düştü. Suna der de başka birşey demez.... Allah kısmet etmişse, baş-göz edelim çocukları. Elin akıllısından, bizim delimiz iyidir" diyor.

Suna'nın babası dinliyor kardeşini. Sonra da: "İyi ya kardaşım. Anşa evdeyken, Suna'yı nasıl veririm. Elalem ne der. Büyüğü dururken, küçüğünü verdi. Törelere karşı geldi demezler mi? Suna olacağına, Anşa olsun" der. Recep'in babası ilkin hık-mık eder, sonra da: "Gençtir. Çabuk unutur. EI kızı geleceğine, Anşa olsun" der. Eee devir eski devir, töreler baskırı. Emmioğlu, emmikızıyla evlenecek. Onunda ilkin büyüğü gelin olacak. Kim ne der. Haber Recep'in kulağına gelince, vurulmuşa döner... Ama, ağzını açıp da babasının kararına karşı gelmek ne haddine, boynunu büküp oturur. Suna derseniz, olanlardan habersiz. Ona kalsa, ömür boyu bekleyecek Recep'i. "Anşa evlenir giderse sıra bana gelir. Bende Recep'e varırım" hesap ediyor Suna. Ama, iş açığa çıkıp durumu öğrenince iki göıü, iki çeşme Suna'nın. Ağlamak için kenar köşe anyor. Sonra da iki elinin arasına alıyor başını. Haykıra haykıra ağlıyor. Başka da birşey gelmiyor elinden. "Hayır Recep beni istiyor, ben de Recep'i" dese, kim dinler. Üstelik elaleme rezil olur. Babasının anasının da yüzüne bakamaz. Boynunu büküp bekliyor.

Uzun sözün kısası, Recep'le Anşa'nın düğünü yapılıyor. Başgöz olup çekiliyorlar evlerine. Ama, nerde Suna; nerde Anşa. Recep'in gönlü illaki Suna diyor. Kimseye belli etmek istemiyor. İçini türkülerle döküyor, dertli dertli çalıp, türküler yakıyor Suna'ya. Gece gündüz demeyip, dağ-bayır; ova yayla dolaşıp duruyor. Medreseyi de, hafızlığı da bırakıyor... Bir tek "Hıfzı" takma adı kalıyor hafızlığından. Türküleri de dilden dile dolaşmaya başlıyor. Duyan duymayana; bilen bilmeyene söylüyor.~Kağızman'lı Hıfzı'nın türkülerini.

Suna derseniz içine kapanık. Arada bir ablasına gittiğinde görüyor Hıfzı'yı. O kadar!.. Onda da dertlenip dönüyor eve. İçine atıyor hep. Hıfzı, Suna'yı alsa kaçsa; töreler! hlâki babasının, emmisinin şerefi. Bakıyor oluru yok, Sunâ sız yaşamak zor, çareyi gurbette anyor. "Alır başımı giderim. Olaki unuturum. Gözden ırak olan, gönülden de olurmuş" diye teselliyi gurbette aramaya çıkıyor. Babasına da geçimi sebep gösteriyor. "Baba bu geçimle iki ay baş edemez. Ben Anşa'yı alıp gurbete gidiyorum. Üç-beş kuruş biriktirir döneriz" diyor. Babası karşı koymak istiyorsa da Hıfzı kararlı. Çok geçmeden de yükünü sırtlayıp, yollara düşüyor. Şura senin, bura benim. Vara vara Çukurova'ya varıyorlar. Toprağı bereketlidir Çukurova'nın diye duymuştur. Gidip bir çiftliğe yerleşiyorlar. Ufak tefek işlerine bakıyorlar çiftliğin. Kendisi at arabasını süriiyor. Tarlaya gidip geliyor. Ekim dikimle uğraşıyor. Anşa da, çiftlikte yemek yapıyor, ortalığı temizliyor. İnek sağıyor. Geçinip gidiyorlar. İyi. Hoş. Ama, Suna aklından çıkmıyor Hıfzı'nın. Unuturum diye çıktığı gurbet, daha çok yakıyor içini. Rüyalarına giriyor Suna. Derdini bir tek kavalına anlatıyor. Anşa hiç bir şey anlamıyor. Ağzını açıp iki çift laf etmiyor zaten Hıfzı'yla. İki yabancı gibiler evde. Bunlar böyleyken, acaba Suna ne yapar? Suna ne durumdadır? Haberi Suna'dan verek.

Hıfzı Kağızman'dan çıkıp gurbet yoluna düşünce, Suna'nın içini de kurt kemirmeye başladı. Eriyip akmaya başladı Suna. Yanaklarındaki on beş yaşın pembeliği, yerini, limon rengine bıraktı yavaş yavaş. Sararıp soldu Suna. İlaçtı yatırdı boş!. . Kimse çare olamadı Suna'nın derdine. Bir de şu var; yaşlılardan bazısı ancak evlenirse iyileşir bu, diyor. İsteyeni de çok Suna'nın. Babası uygun birini kestirip, işini bitirdi. Kimse de Sunâ ya bir şey sormadı. Bir yandan, sırtı kesiliyor, düğün hazırlığı yapılıyor; öteki yandan derdine çare aranıyor Suna'nın. Küt küt öksürüyor, soğuk soğuk terliyor Suna. Kimsenin olmadığı yerlere çekilip için için de ağlıyor. O kadar. Bir tek rüyalarda teselli buluyor. Rüyalarında Hıfzı'yı görüyor hep. Kuş olup uçuyor Hıfzı. Gelip evin bahçesine konuyor. Sonra kocaman kanatlarını vurup iniyor aşağı kaptığı gibi havalara uçuyor Suna'yı. Suna da kollarını kanat gibi çarpıyor. O da Hıfzı'yla uçuyor. Dağları ovaları geçip, gözden kayboluyorlar. Sonra ılık bir ter basıyor yeniden. Açıyor gözlerini ağlıyor ağlıyor.

Uzun sözün kısası; ince hastalık yakıp kavuruyor Suna'yı.. Gün güne de eriyip akıyor. Bir deri, bir kemik kalıyor... Öte yandan düğün günü de gelip çatıyor... Bir yanda saz söz; bir yanda davul zurna. Yeniyor içiliyor. Buz gibi şerbetler dağıtılıyor... Gelinlik elbisesi de çok yakışıyor Suna'ya. Düğünün ikinci gecesinde Suna yataklarda.. Bakıyorlar olacak gibi değil, erteliyorlar düğünü. Suna'nın son yatağa düşüşü oluyor bu. Bir daha çıkamıyor yataktan. Hıfzı'nın adını sayıklaya sayıklaya, son nefesini veriyor. Evin şenliği, yasa dönüyor. Gelinlik elbiseleriyle koyuyorlar mezara Suna'yı. Başına da "Murad almamış gelin" diye yazıyorlar.

Suna'nın son nefesini verdiği gece, Hıfzı sabaha kadar uyuyamıyor. Kan ter içinde dönüp duruyor yatağında. Gözlerinde Suna'nın hayali. "tez gel" diye yalvarıyor. Gözlerini kapasa, rüyasında Suna. Sabahı iple çekiyor Hıfzı. Sabahın erkeninde kalkıp, Anşa'ya: "Tez hazırlan memlekete döneceğiz. Zaten gurbetin hayrı yok. Elimiz görüyor, cebimiz görmüyor. Hasretlik de cabası". Varıp çiftlik sahibine anlatıyor durumu. Tez elden yola çıkıyorlar. Şura senin; bura benim. Günlerce yol tepip, ulaşıyorlar Kağızman'a. Tez varıp Suna'yı soruyor Hıfzı. Ağlayarak durumu anlatıyorlar... Olduğu yere yıkılıyor Hıfzı. Başı ellerinin arasında, saatlerce ağlıyor. Sonra sazını alıp, Suna'nın mezarına gidiyor. Mezar taşına bir baykuş konmuş, figan etmektedir. Bir kenara da Hıfzı çekilir.... Vurur sazın tellerine.

Sefil Baykuş - Kars-Kağızman yöresi

Sefil baykuş ne gezersin bu yerde
Yok mudur vatanın illerin hani
Küsmüş müsün selamımı almazsın
Şeyda bülbül gibi dillerin hani

Ecel tuzağını açamaz mısın
Açıp da içinden kaçamaz mısın
Azat eyleseler uçamaz mısın
Kırık mı kanadın kolların hani

Aç mısın, yok mudur ekmeğin aşın
Odan ne karanlık, yok mu ataşın
Hanidir güveyin, hani yoldaşın
Hani kapın bacan, yolların hani

Kara yerde mor menevşe biter mi
Yaz baharda ishak kuşu öter mi
Bahçede alışan, çölde yatar mı
Uyan garip bülbül güllerin hani

Burda yorgan döşek, yastık var mıdır
Bu geniş dünyada yerin dar mıdır
Dalın tahta duvar, önün yar mıdır
Yeşil başlı Suna'm güllerin hani

Körpe maral idin dağlanmızda
Dolanırdın solu sağlanmızda
Taze fıdan idin bağlanmızda
Felek mi budadı dalların hani

Düğününde acı şerbet içildi
Gelinlik esvabın dar mı biçildi
İlikle düğmele göğsün açıldı
N'oldu kemer-beste belleri hani

Alışmış kaşların var mı karası
Ala idi gözlerinin binası
Kocaldın mı onbeş yaşın Suna'sı
Yok mudur takatin, hallerin hani

Aç kapıyı emmim kızı gireyim
Hasta mısın halin sual edeyim
Susuz değil misin bir su vereyim
Çaylarda çalkanan seslerin hani

Yatarsm gaflette gamsız kaygusuz
Ninni balam ninni kalma uykusuz
Hem garip hem çıplak, hem aç hem susuz
Felek fukarası malların hani

Her gelip geçtikçe selam vereyim
Nişangah taşına yüzler süreyim
Kaldır nikabını yüzün göreyim
Ne çok sararmışsın alların hani

Civan da canına böyle kıyar mı
Hasta başın taş yastığa koyar mı
Ergen kıza beyaz bezler uyar mı
A1 giy allı, balam şalların hani

Daha seyrangaha çıkarmaz mısın
Çıkıp da dağlara bakamaz mısın
Kaldırsam ayağa, kalkamaz mısın
Ver bana tutayım ellerin hani

Bir kuzu koyundan, ayrı ki durdu
Yemez mi dağların kuşiyle kurdu
Katardan ayrıldın, şahin mi vurdu
Turnam, teleklerin tellerin hani

Sen de Hıfzı gibi tezden uyandın
Uyandın da taş yastığa dayandın
Aslı hanım gibi kavruldun yandım
Yeller mi savurdu, küllerin hani

Hıfzı sorar da Suna durur mu? Suna'nın cevabını da şöyle dillendirir halkımız:

Emmioğlu küsmemişim ben senden
Ölüm lal eyledi, dillerim yoktur
Eğdi kametimi, büktü belimi
Kalkamam ayağa hallerim yoktur

Haber edin kuşlar çeksin yasımı
Yuva yapsın püskülümü gesimi
Koymadılar doldurayım tasımı
Havuzdan ayrıldım, sellerim yoktur

Bende Hıfzı gibi tezden uyandım
Uyandım da taş yastığa dayandım
Aslı Hanım gibi, kavruldum yandım
Sam yeli savurdu, küllerim yoktur

AŞIK ZULALİ

Asik Zülali Kars ilimizin Posof ilçesinin Suskap köyünde bugünkü adi (Asik Zülali Köyü) 1873 yilinda dogdu. Üstün yetenekli bir asik olan Zülali çocukluk yaslarindan itibaren asiklik geleneginin bütün gereklerini basariyla yerine getirdi. Bu konuda bilgisini. görgüsünü gelistirdi. Asik Zülali ayni zamanda badeli asiklardandir. Kars 'ta ve çevrede usta asiklardan usul, erkan, yol belledi. Ilk ustasi Asik Abbas'di. Asik Senlik, Asik Sümmani gibi zamanin en usta iki asigiyla görüstü, onlardan nasibini aldi ve mutluluga eristi.

Asik Zülali, halk edebiyatinin asiklik geleneginin bütün dallarinda üstün örnekler verdi. Sözü kadar sazi da güçlüdür. Asik Zülali, doguda kisa zamanda büyük bir üne kavustu. Istanbul'da o tarihlerde halk sairleri, sazlariyla, sözleriyle büyük kahvelerde, kösklerde ilgiyle dinleniyor, tesvik ve takdir ediliyordu. Zülali Istanbul'da sanatini basariyla sürdürdü, hem de medreseye devam etti. Sonra tekrar Kars'a döndü.

Gel zaman, git zaman yine gurbetin yolunu tuttu. Afyon, Emirdag derken, sonunda Eskisehir'in Çifteler ilçesini mesken tuttu. Sazli, sözlü bir dünyada 1956 yilinin 18 Aralikta Allah'in rahmetine kavustu.

NELER VAR
Vücudun mülkünden yagmur, kar gitmez
Niçin gelmez baharimda neler var
Dogmaz tan yildizi safaklar atmaz
Günes çalmaz seherinde neler var?

Yüz bin tellal hicranimi satarlar.
Müsteriler ellerinden kaparlar.
Dertten kale, gamdan saray yaparlar,
Gelin bakin seherimde nereler var?

Ben gurbete çiktim yüzü ag gibi,
Vatan tuttum bahçe gibi bag gibi.
Takdirime dayanirdim dag gibi
Ben ne bilem kaderimde neler var?

Soran yok Zülali nedir bu suçun,
Hicran daglarinda hicranin göçün.
Hançer ile kesin bagrimi açin,
Bir bakin ki cigerimde neler var.

Şiirleri günümüze ulaştırabilmiş eski aşıklarımızdan bazıları şunlardır:

Toruni (Deruni)
XVII. Yüzyıl da yaşadığı sanılmaktadır. Aruzla da şiirler yazmış, bunlarda Deruni, deyişlerde 'Toruni takma adını kullanılmıştır. l628'de doğduğu bilinmektedir. Abaza Mehmet Paşa ile Şemsi Han arasındaki mücadeleyi anlattığı tarihsel destanı günümüze ulaşmıştır. Yöre cönklerinden bir deyiş şöyledir:

Güzel köy kahrı
Yandırma dehri
Ver içem zehri
Senin aşkına

Gel geçme yandan
Olmuşam benden
Bezmişem candan
Canın aşkına
Dede Kasım

XVII. Yüzyıl sonları, XVIII. Yüzyıl başlarında yaşadığı sanılmaktadır. Dikmelaş'lıdır. Azerbaycan ve Türk halk ozanları, o dönemde Dede Kasım'ı usla saymıştır. Yaşamı söylencelere konu olmuştur. Bir görüşe göre Dede Kasım, Tufarganlı Abbas, Kurbani ile Peri, Tahar-Mirze, Cihan ile Abdullah, Yaralı Masum, Aliyar, Mehdi Bey, Ali Kağan gibi türkülü hikayelerin tümünün düzenleyicisidir. Dede Kasım'ın bir deyişi şöyledir:

Deli gönül ne yanarsın oda sen
Billah bundan hergiz sanga yâr olmaz
Bi ve fanın özü nedi(r) sözü ne
Bi ve fada gayre i namus ar olmaz.

Nazar eyle gör bu dünya nicedi(r)
Kimi bezirgândı(r) kimi hocadı(r)
Serv ağacı her ağaçtan ucadı(r)
Aslı yokdu(r) budağında bâr olmaz

Aşık Tüccari (1720-1805?)

Selim'in Tiknis (Büyükdere) köyünden Bektaşi halk ozanıdır. Yaşamı üzerine fazla bilgi yoktur. Döneminde baş aşık sayılmıştır. Yaralı Mahmud İle Mahbut Han, Zohre Han, Eşref Bey yaygınlaştırdığı halk öykülerinin dendir. Cönklerde şiir ve destanları vardır:

Aşağıdaki dörtlük Kağızman'daki bir cönkten alınmıştır:

Hicren orağında gam köşesinde
Geldi dert benimle imtihan oldu
Yığıldılar hicran seyircileri
Açıldı bir dükkan, bir divan oldu

Avâsl (1886-?)

Sarıkamış'ın Oluklu köyündendir. Asıl adı Hüseyin YİĞİT'tir. Deyişlerinde yöre yaşamını. Sarıkamış'ta yapılan savaşları, halkın çaresizliğini dile getirmiştir. Bunlar içinde Birinci Dünya Savaşı sonrasında yazdığı Sarıkamış destanı ünlüdür.


Destandan iki dörtlük
Canlar figan eder koyma yasında
Dağlar aciz kaldı fırag sesinde
Nehameler herap oldu pasında
Kars'ı gören ne verana yetişsin

Tozanh'da kalabalık tutuştu
Ahlı selim köye velvele düşsün
Göçün önü Olukluya yetişsin
Şimdi görün ne tayına yetişsin.

Kars'ın yetiştirdiği günümüz aşıklarından bazılarının doğum tarihleri ve mahlasları şöyledir: Şeref Taşlıova (1938-Taşlıova), Murat Çobanoğlu (1940-2005), Mevlüt İhsani (1928-İhsani), Sefer Taşkıran (1942-Firgani), İsmail Cengiz (1928-Azeri), Nuri Çırağı (1949-Çirağı), İhsan Deniz (1930-Şahbazoğlu).

Ayrıca Arif TELLİOĞLU, Orhan KARADAĞOĞLU, Maksut FERYADI, Emrah NAROĞLU, Ali Rıza EZGİ, Mürsel SİNAN, Önder ERDAĞI ve Günay YILDIZ ilimizin önemli aşıklarındandır.


Maniler
Kars'ta mani söyleme geleneği günümüzde de tüm canlılığıyla yaşamakladır. Düğünlerde, tarlada, çeşme başlarında, toplantılarda maniler söylenir. Atışmalar yapılır. Çeşitli Türk oyunlarının özelliklerini taşıyan maniler, tarlada cift sürerken söylenen kotanlardalar zengin bir dağarcık oluşturur. Karapapak oymağı ağzıyla söylenmiş birkaç mani:
Bulağa yağdı biyem
Islandı pallar (çamaşır) yuyan
Mehlenize goymurdun
Goynuna girdim uyan.
Bulah başı toz olar
Üstü dolu kız olar
Her ne desen gıza de
Gelin hilabaz olar
Terekeme oymağı ağzından bir mani:
Gare(n) fil dal yuharı
Dalları baş yuharı.
Men geçtim yar kapısınan
Demedi gel yuharı
Yerli Kars ağzıyla birkaç mani
Sarıkamış yolları
Eğri büyrü golları.
Mendil alim süpürüm
Balam gelen yolları
Gardaş benim neliğim
Vahamda iğnelim
Köçende koçum gardaş
Konanda kölgeliğim
Kotanlama
Toprağı kabartmada kullanılan pullukların büyüğüne yörede kotan denilmektedir. Kotan sürerken söylenen manilere ise kotanlama, kotam sürene majgal her boynu(çifti) yönetene de hodak denir. Hodaklar zevkle çalışmak ve gece uyumamak için kotanlama okurlar. Bu okumalar karşılıklı ve doğaçlama olur. Her dörtlükten sonra bir ağızdan "hooooo" diye bağırılır. Kotanlamaların konusu doğa insan ilişkisidir. Herhangi bir olay karşısında söylenir.

Hodak tarladaki taşın altından yılan çıktığını gördüğünde
Şu ağ taşı kaldırırsam.
İnce yılan Öldürürsem.
Yılan inceden öter.
İncili dağda gül biter,
Hooooooo...
Burdan bir atlı geçti.
Nah parlattı geçti.
Ellere selam verip.
Bize el attı geçti.
Hoooooo....

YENER YILMAZOĞLU

Yener yılmazoğlu 1958 yılında Ardahan’ın Çıldır ilçesinde dünyaya geldi. 6 çocuklu çiftçi bir ailenin 4. Çocuğu olan Yılmazoğlu, ilk orta ve lise tahsilini Çıldır’da tamamladı. Ortaokul öğrencisi iken şiirle haşır neşir olan Yener Yılmazoğlu, liseyi bitirdikten sonra Kars’a yolu düşer. Hayatının akışı da işte burada değişir. Kars’ta halk aşıklarının uğrak yeri olan ve bir çok halk aşığının ocağı olan Murat Çobanoğlu’dan sazı öğrenerek çıraklığını yaptı. Kısa sürede bütün bölgede tanınan ve girdiği bir çok yarışmada derece alan Yılmazoğlu, daha sonra soluğu İstanbul’da alır. Yılmazoğlu bir anda Anadolu’dan göç eden gurbetçilerin aranan ozanı olur.

Ozanlıktan beyaz perdeye de geçen Yener Yılmazoğlu, doksanlı yıllarda Anadolu kültürünü ve ozanlık geleneğini beyaz perdeye yansıtır. Kars ve Ardahan da “Bitmeyen Kin” ve “Güneşe Merdiven” filmlerinde baş rol oynayan Yılmazoğlu, bu başarısından sonra senaryosunu kendisinin yazdığı “Ozan” filminde Anadolu ozanlarının yaşantısını en güzel şekilde yansıttı. Şu ana kadar ozanlık geleneğinde, gelmiş geçmiş ozanlarımızdan farklı olarak değişik makamları bozmadan alt yapılı “Ah çekerim” adlı müzik albümünü yaptı ve birde yönetmenliğini üstlendiği bir klip çekti.

Kendini sürekli geliştirerek yenileyen ozanımız; Ben Anadolu'yum, Anama Layla, Köyde Galdı gibi büyük halk kitleleri tarafından bilinen ve sevilen eserlerede imza attı. Yaklaşık beş seneden beri Meltem Tv'de 'Sarı Tel' programının yapımcılığını ve sunuculuğunu üstlenen ozanımız, değim yerindeyse Kars, Ardahan ve Iğdır'ın sesi olmuştur. Girdiği her toplumda Ardahanlı ve Çıldırlı olduğunu ifade etmekten onur duyan Yener Yılmazoğlu kuşkusuz ki bölgemize büyük katkıları olan değerli bir isimdir.

ORHAN ÜSTÜNDAĞ

1956 yılında Göle’nin Dedekılıç köyünde doğdu. 1970 yılında saz çalmaya başlayan Orhan Üstündağ, Ardahan Değirmen köylü Aşık Kemal Deruni’nin yanında yetişmiştir. 1998 yılından bu yana kaset okuyan Orhan Üstündağ’ın Harika’da 12 kaseti vardır. Çeşitli yörelerde, panellere bayramlara katılan aşık, 1995 yılında T.B.M.M.’nin düzenlemiş olduğu Konya Aşıklar Bayramı’nda, Hikaye türü dalında, Türkiye birinciliği almıştır. Katıldığı yarışma ve programlarda yirmiden fazla plaket ve teşekkür başarı belgesi alan aşığımız, 1991’de Göle’den İstanbul’a göç ettik. 'Gölem seni özledim' isimli yazdığı derlemeleri 1981’de Ankara radyosunda okumuştur. Şimdi ise aşıklık sanatını İstanbul’da icra etmektedir.



Ne öğüt kar eder ne de nasihat
Herkes artık bildiğine gidiyor
Ne vicdan kalmıştır ne de merhamet
Herkes artık bildiğine gidiyor.

Şaban geçen eğlenceden gelmişti
Fatoş ile sabahlara kalmıştı
Oğlu da kendine bir dost bulmuştu
Herkes artık bildiğine gidiyor

Kimi yarı içmiş kimisi dolu
Kimi düz ovada şaşırmış yolu
Kimi türban giymiş kimi mayolu
Herkes artık bildiğine gidiyor

Kimisinin lastik olmuş çenesi
Kimisinin göbek atar nenesi
Ne kızı bellidir ne de anası
Herkes artık bildiğine gidiyor

Orhan Üstündağ’ın küskündür özü
Sinesini almış dinmez bir sızı
Babanın oğula geçmiyor sözü
Herkes artık bildiğine gidiyor.

Bugüne kadar bilinen aşıkların sayısı 2500 kadar olup, isim sırasına göre yöremizin ünlü aşıkları şunlardır.

1 . Ahmat Mazlumi

2 . Altun Ataman (Altuni)

3 . Ardahanlı Hakkı (Sarı Hakkı Efendi)

4 . Arif Hikmet Ataman (Arifi)

5 . Bayram Denizoğlu

6 . Cafer Şanıl (Cevheri)

7 . Casim Öztürk

8 . Çetin Sinemoğlu

9 . Çıldırlı Aşık Şenlik (Şenlik)

10 . Çıldırlı Kamil-Kamil Erdoğan

11 . Çıldırlı Kul Ahmet

12 . Dursun Burhani

13 . Dursun Doğan

14 . Dursun Kaya Önder

15 . Dursun Yıldırım (Yıldırım)

16 . Fehmi Bayraktaroğlu

17 . Ferhat Aydın (Aşık Feryadi)

18 . Gülali Aydınoğlu

19 . Hafiz Öner (İkrami)

20 . Hakkı Sayılır (Hakiki)

21 . Hanaklı Mazlumi (Mazlumi)

22 . Hanaklı Mahsuni (Molla Dursun Türk )

23 . Hüdayi

24 . İskender Mert (Sefili)

25 . Kemal Yıldırım (Zarrafi)

26 . Kemal Yıldız

27 . Mehmet Çakıcı (İlhami)

28 . Mehmet Erdem (Noksani)

29 . Mehmet İşçi (İşçi)

30 . Mehmet Oktay

31 . Mevlit Sarçayır

32 . Murat Çobanoğlu

33 . Müfti Tevfik-Müfti Mehmet Tevfik Balcı

34 . Müslüm Avcı (Avcı)

35 . Nazım Aydın (Nazım)

36 . Necati Çağlayn (Hazari)

37 . Osman Naci Gürler

38 . Orhan Üstündağ

39 . Sabit Ataman (Müdami)

40 . Sabahattin Dülger (Aşık Erdemli)

41 . Selahattin Dülger (Aşık İnani)

42 . Seyfettin Çınar (Seyfi)

43 . Şemsettin Ataman (Altunoğlu)

44 . Şeref Taşlıova

45 . Tacettin Dursun

46 . Topçu (Aşık Güftari)

47 . Üzeyir (Fakiri)

48 . Vahit Köroğlu

49 . Yener Yılmazoğlu

50 . Yılmaz Şenlikoğlu

51 . Zeynel Çınar

52 . Zülali Kökten (Aşık Zülali)