|
 |
Peynir cenneti 'Kars'
Geniş bir arazi yapısına sahip olan Kars'ta hayvancılık ve yayla yaşamı oldukça önemli.
Yaylalarda kurulan mandıralarda çeşitli süt ürünleri üretiliyor. Özellikle Kars gravyer peyniri, yöre halkının
geçim kaynaklarından birini oluşturuyor.
KARS PEYNİRLERİ
Kars kurutu
Bir çeşit sertleştirilmiş çökelek peyniridir. Yoğurt yayıktan geçirilerek yağı alınır.
Geriyekalan ayran ısıtılır ve çökelek elde edilir. Çökeleğin suyu süzdürülüp tuzlanır ve patates
büyüklüğünde yuvarlanır. Güneşte kurutularak tüketilir.
Kars kaşarı
Kars, Erzurum ve Muş gibi illerimizde altışar kiloluk kalıplar halinde üretilen kaşarpeynirinin kabuk
yüzeyleri daha küflü olur. Son yıllarda Kars'ta inek ve koyun sütü karıştırılarak kaşarpeyniri
üretildiğinden geleneksel sarı rengi iyice koyulaşmakta.
Kars lor (şor) peyniri
Makineden ya da yayıktan geçirilen peynirin kaymağı alınır. Yağın altında kalanlar
kaymakaltıyla pişirilir ve içine maya eklenir. Elde edilen yağsız taze peynir lor ya da yerel adıyla
şor peynirdir.
Çeçil peyniri
İnek, koyun ya da keçi sütünden yapılan yağsız bir tel peynir olan çeçil, çeşitli yörelerde saçak,
çiçal ve iplik peyniri olarak bilinir. Süt makinede çekilirken makine altında kalan ayranın mayalanmasıyla
yapılır. Hanak telli peyniri Hanak ilçesinde yavan inek sütünden yapılan bu peynir, çok az
Çökelek peyniri
Tereyağından arta kalan yayıkaltı ya da yavan sütten yapılmış peynirden kalan peyniraltı
suyu önce ısıtılır, sütlü kısmı dibe çöker. Sonra gerekirse mayalanır ve tuzlanır.
Tuluma basıldığında uzun süre saklanan çökelek peyniri yörede börek harcı ve salatalarda kullanılır.
Kars gravyer peyniri
Bir süre Çarlık Rusya'sının işgalinde kalan Kars'ta yabancı ustaların öncülüğünde gravyer
peyniri üretilmeye başlanmış. Yörede tam yağlı inek sütünden yapılmakta.
KESMASHI ( KESME ÇORBASI ) :
Açilan yufka 3 e veya 4e bölünür. Bu parçalar üst üste konarak tel tel kesilir. ( Makarna şeklinde ) Kaynamış
suya atılarak pişirilir. Bu arada ince ve uzun olarak yuvarlatılmış hamurdan küçük küçük parçalar
kesilerek kızgın yağda kavrulur. Pişen kesme çorbasına bu parçacıklar atılarak servis yapılan
çorba, yogurtla oldukça lezzetli olur.
PISHI :
Hamur , süt veya su ile mayalanarak yogrulur, biraz bekletilir . Sonra, elle hafif ekmek boyutuna getirilinceye kadar çevrilir,
yuvarlak hamur kızgın yağa atılarak kızarıncaya kadar pişirilir. Bu kadar afiyet olsun
.
MAFISH:
Mafishin hamuru da pişhi gibi hazırlanır, yalnız mafish baklava dilimi olarak kesilir ve aynı şekilde
kızgın yağa atılarak pişirilir. Bence böyle daha lezzetli . Ama yok ben pishi isterem diyirsen ,gocaman
, pir mezzin olsun diyirsen , o senin kararın . Eh , afiyet olsun .
HANGEL :
Yaprak mantının hamuru mayasızdır. Hamur hemen yapılır ve açılır. Yufka şeklinde
ince açın hamur, küçük kareler biçiminde kesilir. Daha önceden kaynatılan suya yaprak mantılar atılarak
pisirilir. Üzerine sogan, yağ bazen de salçayla ateste kavrulmuş sos dökülür. Sarımsaklı yogurtla lezzetli
olur. Hangeli kaz eti ile yapanlar da var . Kaz etiyle daha lezzetli mi olur , onu bilemem .
KATMER:
bir tür börektir. Normal hamur mayalanır bir süre bekletilir. Daha sonra hamur, yufka şeklinde açılır
ve yufkalar beşerli olarak, aralarına yağ sürülmek kaydıyla rulo yapılır. Ve tepsinin ortadan
başlamak kaydıyla, kıvrımlı olarak sarılır, tepsi düzeltilir.
FESELLI:
Hamur mayalanır ve biraz bekletildikten sonra yufka açılarak, içine yağ sürülüp kare şeklinde içe dogru
kapatılır. Yakılmış ocağın üzerine sac ters çevrilerek kapatılır. Feselliler
sacin üzerine dogrudan temasla,
KETE :
Kete hamuru da katmer gibi normal ekmek hamurudur. Ancak mayalandıktan sonra fazla bekletilmez. Hamur yine yufka şeklinde
açılır. Daha önceden açtigimiz yufkanin içine konulmak üzere, kete içi hazırlanır. Kete içi yagda kavrulan
undan ibarettir .Hazırlanan bu içten, açılan yufkanın arasına bir miktar konur ve yufka oval olarak sıkı
ve güzel bir şekilde içe dogru kapatılır.
NEZIK :
Hamur su yerine kaymakla yogrulur. Biraz bekletilen hamur, fazla büyük olmamak kaydiyla ve birazda kalınca yufka biçiminde
açılır. Açılan yufkalar dogrudan ters çevrilmis sacın üzerinde, ters düz edilerek pisirilir. Teflon tavada
yapılabilir.
KUYMAK:
Önce bir tavaya kaymak konulur ve ısıtılır. Daha sonra alabildigi kadar Mısır unu veya bugday
unu konularak sürekli bir biçimde karıştırılır. Biraz su dökülerek karistirilamaya devam edilir.
Ta ki kaymağın yağı çıkıncaya kadar, yağ çıktığı zaman yenmeye hazırdır.
HASUDA :
Hasuda tatlı bir yiyecektir. Önce Şerbet hazırlanir. Şerbetin içine çok az un atılır ve çırpılır.
Daha sonra tavada yağ ısıtılır ve içine hazırladığımız şerbetle un
dökülerek karıştırılır. 5-10 dakika böylece ateşte pişirildikten sonra hazir olan hasuda
yenmeye hazırdır.
|
 |
Kars mutfağı, yurdumuzun diğer yörelerinde olduğu gibi oldukça zengindir. Kars hayvancılık bölgesi
olması nedeniyle et ve süt mamullerinin bol olması mutfak için oldukça zengin malzemeler elde edilmektedir.
Karsa özgü yemeklerden bazıları aşağıda belirtilmiştir.
HELVA (Umaç Helvası)
Malzemeleri : 250 gr. un, 250 gr. şeker, 250 gr. yağ.
Yapılışı : Önce bir kap içerisine unu koyup üzerine hafifçe su serperek el içinde umaç haline getirilir.
(Tarhana görünümünde). Sonra ocak üzerine konmuş olan kızgın yağın içerisine dökülür. Rengi pembeleşinceye
kadar karıştırılır. Sonra ateşten alınarak önceden hazırlanmış, az suyla
ısıtılarak karıştırılmış şeker üzerine dökülerek yine karıştırılır.
Normal kıvamına gelince servise sunulur. Çabuk hazırlanan, vitamin verici güzel bir tatlıdır.
ELMA DOLMASI
Malzemeleri : 1 kg. elma, biraz ceviz içi, pudra şekeri, 1 yemek kaşığı dolusu sarıyağ
(tereyağı) ve 1 su bardağı kadar su.
Yapılışı : Elmalar boyuna, ortadan ikiye kesilerek ayrılır. Sebze dolmalarında olduğu
gibi elmaların içleri iyice oyulur. Elmaların oyulan kısmına ezilmiş ceviz içi ve pudra şekerinden
alabildiği kadar konur. Elma yarımları tekrar düz olacak şekilde yüz yüze konarak kapatılır.
Bu şekilde hazırlanan elmalar ağzı küçük ve kapalı bir kaba sıra ile ve üst üste konur. Bunların
üzerine bir kaşık yağ ve bir bardak su ilave edilip tencerenin kapağı iyice kapatılır.
Tencere hafif ateş üzerine konup elmalar yumuşayıncaya kadar iyice pişirilir. Ancak su zamanından
evvel az gelecek olursa biraz daha su ilave edilir. Pişirilen tencere ile birlikte sofraya konur. İsteğe göre
sıcak veya soğuk servis yapılır.
BOZBAŞ (PİTİ)
Malzemeleri : (6 Kişilik) 1 kg. dömaca veya yağlı koyun budu yarması, 250 gr. nohut, yarım kilo baş
soğan, iki büyük patates, yeteri kadar tuz, biber ve sarıkök.
Yapılışı : Nohut bir akşam evvelinden ılık suya konur. Ertesi sabah kabuktan çıkarılır.
Et 8-10 parçaya ayrılır. Her ikisi de (nohut ve et) yıkandıktan sonra tencereye konur. Eğer düdüklü
tencere kullanılıyorsa soğanlarda temizlenip dörde bölünür. Patateslerde aynı şekilde doğranıp,
tuzu, biberi ve sarıkök tozu bunlara ilave edilir. Bütün bunların üzerini tam örtmeyecek kadar su ilave edilir.
Tencerenin kapağı kapatıldıktan sonra sıcak ateşe konur. İlk düdük çaldıktan 20 dakika
sonra tencere ateşten alınır. Şayet normal bir yemek tenceresinde pişirilecek ise, nohut, et vs.
bir saat kaynatıldıktan sonra soğanı ve patatesi ilave edilir. Bundan sonra da iki saat hafif ateş
üzerinde pişmesi devam ettirilir. Bazı yerlerde mesela Iğdır ilinde bozbaş yemeği güveçte pişirilir.
Arzu edenler bu yemeğe 10-15 tane ikiye ayrılmış yeşil fasulye ve iki tane de dolmalık biberi
doğrayıp koyarlar.
Servisi : Yemeğin suyu evvela tabaklara alınır. Ekmek (bilhassa lavaş dediğimiz yufka ekmek) buna
doğranıp çatalla yenilecek kadar ıslatılıp yenir. İkinci olarak da eti, nohudu ile beraber alıp
ezerek ve birbirleriyle karıştırılarak yenilir. Patates nişasta olduğu için pişme esnasında
eridiğinden ezilen nohut ve ete daha hoş bir lezzet verir. Yemeğin yanında yeşil veya baş soğan
muhakkak bulundurulur.
HÖRRE (UN ÇORBASI)
Hafif ateşin üzerine tencerede bir miktar un ile yağ konur. Bu un pembeleşinceye kadar devamlı karıştırılarak
tutulur. Sonra içerisine bir miktar su konur ve bir süre kaynatılır. Koyu bir kıvama gelinceye kadar karıştırılır.
Kıvamına gelince ateşten indirilip servise sunulur. Çorba ılıkken tuz ilave edilir.
KARS BÖREĞİ
Malzemeleri : 250 gr. un, 150 gr. tereyağı, ½ litre süt, 250 gr. gravyer peyniri, 5 yumurta ve bir tutam tuz.
Yapılışı : 250 gr. un bir kaba konulur. 5 yumurta kırılıp yumurta teli ile iyice karıştırıldıktan
sonra ½ litre süt ve 75 gr. tereyağı ve tuz ilave edilir. Biraz daha karıştırılır. kalan
tereyağı bir kapta eritilir, fırçayla bir tepsiye sürülür. Tepsi ateşte hafifçe kızarınca bulamaçtan
½ kepçe dökülür, ateşte yalnız alt kızardıktan sonra 250 gr. rendelenmiş gravyer peynir biraz sütle
yumuşatılıp maydanoz atılır. Pişirilen hamurların yarısının kızaran
yerlerine sürülür. Diğer hamurların kızaran baş yönleri peynirin üzerine kapatılır. Sıcakken
servis yapılır .
|
 |
|
 |
|
 |
|
|
Yörede kültür etkileşimlerinin en belirgin örnekleri beslenme biçiminde görülür. İşgal döneminde yöreye yeni
tarım yöntemleri yanında, değişik bitki türleri de getirilmiştir. Bunların en önemlisi "kartol"
ya da "kartop" denilen ak patatestir. Yine malakanların "kapusta" dedikleri turşu türü yaygınlık kazanmıştır.
Kete de bunlar arasındadır. Bir dönem yörede Ekim ayının "şarap diye anılmasına neden olacak
düzeyde evlerde içki yapımıda yaygınlık kazan, idi.
Yöre beslenmesinde unlu yiyecekler önemli bir yer tutar. İklimin seri oluşu yazları komposto, ayran türü katıkları,
kışın da turşu ve tatlıları (ine çıkarmaktadır. Hemen her tür bitkiden turşu
yapılır. Örneğin "gaz ayağı" denen yabani bir bitki turşu malzemelerindendir. Kimi yerlerde
ise pancar, lahana yaprağı tuza basıla¬rak salamura biçiminde turşu yapılır.
Bölgede hayvancılıkla uğraşıldığı halde et tüketimi azdır. Ancak yöreye özgü
olarak bilinen yemeklerin hemen hepsinde el kullanılmaktadır. Kars yemeklerinde un, yağ, ayran ve mercimek
genelikle birarada kullanılır. Kalık aşı, pancar aşı, ğurut aşı, kuymak,
mafiş ilin yerel yemekleri arasındadır. Sarma ve dolmalar da Kars mutfağında önemli bir yer tutar.
Pancar, lahana, kabak yanında yöreye özgü olarak elmadan da tatlı dolma yapılır. Kars köylerinde et kurutma
da yaygın beslenme kültürü arasındaydı. Ördek ve özellikle kaz yetiştiriciliğin yaygınlığı
bu ürünlere beslenmede özgün bir yer kazandırmıştır. "Kesim zamanı" denilen sonbaharda kesilip temizlenen
kazlar tütsülendikten sonra kar altına gömülür. Kış aylarında çıkarılıp yenilir.
Güzün turşular kurulur, erişteler kesilir. Herkes kendi turşusunu kurarken, erişte imece ile hazırlanır.
"Şehirli makarnası" da denen eriştenin yörede iki türü vardır. Yumurta eriştesi ve gün eriştesi.
Yumurta eriştesi hamuruna hemen hiç su katılmaz ve yumurta ile yoğrulur. Sindirimi güç olduğundan pek
yapılmaz. Gün eriştesi yapımında akşam tüm komşu kızları çağrılır.
Yemekten sonra ailenin nüfusuna göre un kullanılarak hamur hazırlanır. Yoğrulan hamur genişçe "taslar"
üzerine serilir. Taslar bu işte kullanılan bir tür kalın bezdir. Hamurun üstü de bir dastarla örtülür. Kızlar
el ele tutuşarak hamuru hasıl edinceye kadar çiğnerler. Sabah yeniden toplanılır. Bu kez erişte
kesmede ustalığı bilinenler tahtaların başına geçer. Çeşitli ekipler oluşturulur.
Kimi kimde hamurunun katlanıp bölünmesi işini yapar. Kimi merdaneler, kimi yufka açar, kimi hu yufkaları uygun
biçimlerde katlayarak keser. Bir başka grup da lif denen kesilmiş erişteleri dışarıya taşıyarak
bahçede gerilmiş iplere serer. Kuruyan erişteler ufalanarak küçük parçalara ayrılır. Kızgın
saçlarda ve tandırda kavrularak kaldırılır.
Malakanların yaprak büyüklüğünde kesilen hamurun içine şeker, yağ ve yumurta karışımı
koyarak kızarttıkları "kete" ildeki diğer kesimler arasında da yaygınlaşmıştır.
Patatesli ya da pirinçli kele Türkler arasında en çok ilgi gören türleridir. İlin özgün yemeklerinden bazıları
ise şunlardır:
Kars mutfağı, yurdumuzun diğer yörelerinde olduğu gibi oldukça zengindir. Kars hayvancılık bölgesi
olması nedeniyle et ve süt mamullerinin bol olması mutfak için oldukça zengin malzemeler elde edilmektedir.
|
|
|
 |